Πνευματική ζωή στην Πιερία

Στις 24 Νοεμβρίου 2021 η Εφορεία Λόγου και Τέχνης της Εστίας Πιερίδων Μουσών συνδιοργάνωσε με τον ΟΠΠΑΠ του Δήμου Κατερίνης στο πλαίσιο των Αικατερινείων 2021 εκδήλωση με τον ανωτέρω τίτλο στο Πνευματικό Κέντρο «Εκάβη». Εκ μέρους του Δήμου Κατερίνης χαιρετισμό απηύθυνε η Αντιδήμαρχος Τουρισμού κα Τερζίδου. Ο εισηγητής κ. Αντώνης Κάλφας, φιλόλογος-ποιητής και μέλος της Εφορείας Λόγου και Τέχνης, από κοινού με τον σκηνοθέτη κ. Χάρη Αμανατίδη παρέδωσαν στο κοινό ένα μάθημα για την πιερική λογιοσύνη και ανέγνωσαν χαρακτηριστικά για το έργο κάθε λογίου χωρία. Για όσους δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν και για όσους θέλουν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους τα κυριότερα σημεία της εισήγησης ακολουθεί η συνόψισή τους.
Πνευματικές ανησυχίες, δημιουργικοί φορείς και καλλιτεχνικές δραστηριότητες παρατηρούνται στην Πιερία όχι μόνο κατά τα τελευταία χρόνια αλλά και παλαιότερα. Στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα η Κατερίνη παρουσιάζεται στις πηγές ως μια ασήμαντη κωμόπολη, χωρίς τίποτε το ιδιαίτερο, ένα τουρκοχώρι με λίγα σπίτια, ιδιοκτησία κάποιου μπέη. Στα «Απομνημονεύματα» του επισκόπου Κίτρους Νικολάου Λούση, η Κατερίνη στα 1878 «έχει οικίας 300 περίπου» ενώ στην απογραφή του 2011 ο Δήμος Κατερίνης αγγίζει τις 85.000 κατοίκους.
Στην εκδήλωση της Εστίας στο πλαίσιο των Αικατερινείων καταγράφηκαν για πρώτη φορά συστηματικά εκείνες οι λόγιες μορφές που κατάγονται από την Πιερία ή έζησαν και δημιούργησαν σε αυτήν τους δύο τελευταίους αιώνες (19 προσωπικότητες) ενώ έξι από αυτές δρουν σήμερα (21ος αιώνας) και παράγουν σημαντικό έργο. Μάλιστα κάποιες από αυτές έχουν ιδιαίτερο βάρος στη νεότερη πνευματική, θρησκευτική και καλλιτεχνική παραγωγή της περιφέρειάς μας. Μια πρόχειρη έρευνα δείχνει ότι οι τόποι καταγωγής συνδέονται κυρίως με τις περιοχές: Κατερίνη (οι περισσότερες), Καταφύγι Πιερίων, Κολινδρός, Καταχάς, Πλαταμώνας, Ρητίνη, Σκοτίνα, Μοσχοπόταμος, Μόρνα και Λιτόχωρο. Οι τομείς στους οποίους διακρίθηκαν οι επώνυμοι λόγιοι είναι οι παρακάτω: γράμματα, μουσική, εικαστικές τέχνες, θεολογία, νομοκανονολογία, θεωρητικός στοχασμός, εκπαίδευση, ιστορία, λαογραφία, πανεπιστημιακή και ακαδημαϊκή προσφορά.

Σύμφωνα με το έγκυρο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη με τον όρο «λόγιος» εννοούμε: «λόγιος -α -ο [lójios] Ε6 : 1. που είναι πνευματικά καλλιεργημένος, που διαθέτει μόρφωση, παίδευση, ευρυμάθεια: Λόγιοι συγγραφείς και ποιητές. ΦΡ ~ Ερμής, ως μετωνυμία για τα γράμματα και τις επιστήμες. || (ως ουσ.) ο λόγιος, άνθρωπος των γραμμάτων: Οι Έλληνες λόγιοι της διασποράς. Aνήκε / σύχναζε σε κύκλο λογίων. 2. που ανήκει ή που αναφέρεται στον έντεχνο, στον καλλιεργημένο (γραπτό) λόγο (σε αντιδιαστολή προς το λαϊκό): Λόγια παράδοση. Λόγια κείμενα. Λόγια προέλευση μιας λέξης, που δημιουργήθηκε μέσα στη νεότερη λόγια παράδοση ή πρόκειται για λόγιο δανεισμό από παλαιότερες περιόδους της γλώσσας. Λόγια λέξη: α. που έχει λόγια προέλευση. β. που έχει λόγια χρήση.[λόγ. < αρχ. λόγιος `μορφωμένος΄ & σημδ. αγγλ. learned & γαλλ. érudit]»

Μια αλφαβητική κατάταξη από το 1800 μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα δίνει τα εξής ονόματα: Πατριάρχης Καλλίνικος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Κυπαρίσσης, Σκοτίνα του κάτω Ολύμπου 1800-1880), Επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος Λούσης (Στενήμαχος 1840-Πειραιάς 1882), Ιωάννης Σακελλαρίδης, καθηγητής της εκκλησιαστικής μουσικής και υμνωδός (Λιτόχωρο 1853-Αθήνα 1938), Επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας (Ιωάννινα 1867-Κατερίνη 1933), μητροπολίτης Κίτρους Κωνσταντίνος Κοϊδάκης (Αγία Παρασκευή της επαρχίας Κρήνης (Τσεσμές) της Μ. Ασίας 1876-Κατερίνη 1954), ο απομνημονευματογράφος Λεωνίδας Γιασημακόπουλος (Κωνσταντινούπολη 1884-Κατερίνη 1968), ο δημοσιογράφος και ιστορικός Σάββας Κανταρτζής (Κοτύωρα 1900-Κατερίνη 1985), ο πόντιος θεατράνθρωπος Πολύκαρπος Χάϊτας (1901-1987), ο φιλόλογος Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (1904-Κατερίνη 2002), ο πόντιος συγγραφέας και πολιτικός Ελευθέριος Ελευθεριάδης (Λαραχανή Ματσούκας Πόντου 1910- Κατερίνη 1988), ο νομομαθής μητροπολίτης Κίτρους Βαρνάβας (Πάτρα 1918-Κατερίνη 1985), ο πολιτικός Στέργιος Χασαπίδης (Καταφύγι Πιερίων 1919-Θεσσαλονίκη 2005), ο λαογράφος και λογοτέχνης Ορέστης Αυλίδης (1920- Αιγίνιο 2005), ο χαρισματικός μουσικός Χάρης Λεμονόπουλος (Κατερίνη 1923-Αμερική 1975), ο σπουδαιότερος φωτογράφος της Κατερίνης στον 20ό αιώνα Σάββας Τσιλιγγιρίδης (1924-2004), ο ιστορικός και καθηγητής Πανεπιστημίου Στέφανος Παπαδόπουλος (Ρητίνη 1929- Θεσσαλονίκη 1992), ο μείζων γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς (Καταχάς 1929-2011), ο καθηγητής της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας Χρίστος Τσολάκης (Μόρνα Πιερίας 1935-Θεσσαλονίκη 2012), ο ιστορικός, δοκιμιογράφος και ποιητής Κωστής Μοσκώφ (Θεσσαλονίκη 1939-Πλαταμώνας 1998).

Σε ό, τι αφορά τον αιώνα που διανύουμε στην εισήγηση του βιβλιογράφου και φιλολόγου Αντώνη Κάλφα προτείνονται ως λόγιες προσωπικότητες που τιμούν την πνευματική ζωή της Πιερίας και οι οποίες αξίζει να καταγραφούν οι παρακάτω: ο λαογράφος Ιωάννης Α. Καλιαμπός (Σκοτίνα 1935), ο αρχαιομαθής φιλόλογος και συγγραφέας Νίκος Δ. Βαρμάζης (Μοσχοπόταμος 1936), ο μουσικοδιδάσκαλος Ιωάννης Αδαμίδης (Κατερίνη 1942), ο λαογράφος, ιστορικός του Λιβαδίου και μεταφραστής κλασικών κειμένων Γιώργος Ράπτης (Κατερίνη 1946), ο ιστορικός του Λιτοχώρου Σωτήρης Μασταγκάς (Λιτόχωρο 1956) και ο εικαστικός, ιστορικός της τέχνης και ειδικευμένος στην εκκλησιαστική ζωγραφική του 19ου αιώνα Νίκος Γραίκος (Κατερίνη 1962).
Η ΕΦΟΡΕΙΑ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ
ΤΗΣ
ΕΣΤΙΑΣ ΠΙΕΡΙΔΩΝ ΜΟΥΣΩΝ