Γράφει ο Αντώνιος Ι. Ζαρκανέλας

(Δρ) π. Γενικός Διευθυντής

Ανάπτυξης Νομαρχίας Θεσ/νίκης

Μετά την πτώση των οχυρών της «Γραμμής Μεταξά» (οχυρά Ρούπελ) και την κατάληψή τους από τους Γερμανούς, οι «σιδηρόφρακτες» μεραρχίες του Χίτλερ καταλαμβάνουν τη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Κατήφεια καταλαμβάνει τους Έλληνες. 

Στις 14 Απριλίου μπαίνουν οι πρώτοι Γερμανοί στρατιώτες στην Κατερίνη με μοτοσυκλέτα με καλάθι (Εικ. 1) 

και ακολουθεί ένα στρατιωτικό όχημα στο οποίο επέβαινε αξιωματικός που προΐστατο του πρώτου στρατιωτικού αγήματος (Εικ. 2) 

το οποίο αποτελούνταν από πεζοπόρα τμήματα που συνοδεύονταν από ερπυστριοφόρα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (Εικ. 3). (ΚΟΥΚΟΥΝΑΣ, 2013; τ. Α΄, σελ. 166). 

Ωστόσο, τα άρματα μάχης, τα διαβόητα «παντζερντιβιζιόνεν», αλλά όχι μόνον, δεν περνούν μέσα από την πόλη λόγω των προβλημάτων του οδικού δικτύου. Έτσι, στην πορεία τους προς Αθήνα χρησιμοποιούν τη σιδηροδρομική γραμμή (Εικ. 4) -στο ύψωμα, πίσω είναι το Κάστρο του Πλαταμώνα- προκειμένου να διέλθουν με  μεγαλύτερη ασφάλεια από τη γέφυρα του Πηνειού προς Λάρισα, αποφεύγοντας την Εθνική οδό Κατερίνης –Ελασσόνας  μέσω των στενών της Πέτρας Ολύμπου όπου ήταν παρατεταγμένες μονάδες Νεοζηλανδών Μαορί. 

Στην πορεία τους από την ύπαιθρο χώρα προς την Αθήνα,  τους κατακτητές τους περίμεναν από περιέργεια, εδώ και εκεί, χωρικοί, αγρότες που ήταν στα χωράφια τους κατά μήκος της Εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Αθηνών, απλοί άνθρωποι, οι οποίοι, με σφιγμένες τις καρδιές, αλλά σίγουρα από περιέργεια, έβγαιναν από τα σπίτια τους για να δουν, με τα ίδια τους τα μάτια, τί είδους είναι πια αυτή η πολεμική μηχανή που καταλάμβανε τις Ευρωπαϊκές χώρες και μάλιστα με τέτοια άνεση, με τέτοια ταχύτητα και ακρίβεια, τί είδους είναι πια αυτές οι μηχανοκίνητες δυνάμεις στις οποίες υπέκυπταν οι μεγάλοι εκείνης της εποχής. 

Οι Γερμανοί κατακτητές έφθασαν στην πλατεία Ελευθερίας από τη σημερινή οδό Παν. Τσαλδάρη. Οι φωτογραφίες 1-3 ελήφθησαν από εκεί που σήμερα είναι το κατάστημα αθλητικών Ζιώγα (Πλατεία Ελευθερίας 1) και απέναντι φαίνεται, στη γωνία αριστερά, το «Καφενείο Κοσμά» στο ισόγειο, καθώς και το «Ξενοδοχείο Ανατολή» στον πρώτο όροφο -όπου σήμερα βρίσκεται η εταιρεία Vodafone- και, από πίσω, επί της Τσαλδάρη, το τότε «Ξενοδοχείο Μητρόπολις». 

Η φήμη ότι έρχονται οι Γερμανοί προηγούνταν της παρουσίας τους. Στην πλατεία Ελευθερίας της Κατερίνης είχαν εμφανιστεί περίεργοι πολίτες που, ψυχροί και σιωπηροί στη μεγάλη τους πλειονότητα, περίμεναν να δουν την πολεμική «μηχανή» των ναζί αλλά και τους ίδιους. Εκείνες τις στιγμές, δεν έλειψαν προφανώς ο Μητροπολίτης και η τοπική πολιτική εξουσία που ήθελαν να υποδηλώσουν ότι αυτός ο Λαός δεν είναι μόνος και δεν θα αφεθεί στη μοίρα του, στα χρόνια της σκλαβιάς που έρχονταν. Έτσι, ο Μητροπολίτης Κατερίνης, Κωνσταντίνος Κοϊδάκης, ήταν εκεί στην πλατεία για να διατρανώσει αυτήν ακριβώς την απόφαση και θέληση της τοπικής εκκλησίας. Και η παρουσία του αποτυπώνεται σε φωτογραφία  ένθετου της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ», έτους 1980, με τίτλο «ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ», του δημοσιογράφου ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΥ (1980). Στο σχόλιο της φωτογραφίας ο Μητροπολίτης δεν προσδιορίζεται, καθώς δεν ήταν γνωστή η πόλη στην οποία ελήφθη το φωτογραφικό στιγμιότυπο του γερμανικού συνεργείου. Εξετάζοντας όμως και συγκρίνοντας με προσοχή τις σχετικές φωτογραφίες, καταλήξαμε βάσιμα στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη φωτογραφία αφορούσε την Κατερίνη και ότι ο εικονιζόμενος ιεράρχης είναι ο Κίτρους, Κωνσταντίνος Κοϊδάκης. Επιπλέον, για να είμαστε βέβαιοι 100%, δείξαμε τη φωτογραφία σε συμπολίτες μας που είχαν την τύχη να γνωρίσουν τον ιεράρχη κατά τα χρόνια της Αρχιερατείας του και πριν το θάνατό του, το 1954. Όλοι μεν επιβεβαίωσαν ότι πράγματι ήταν ο Κωνσταντίνος Κοϊδάκης, αλλά η πιο έγκυρη απόδειξη ήλθε από την ανεψιά του, την κ. Οικονόμου, η οποία μόλις είδε την φωτογραφία, συγκινημένη αναφώνησε: «Αχ ο θείος, ζωντανός είναι… Τη θέλω αυτή τη φωτογραφία..» (Εικ. 5). 

Ο Λαός από περιέργεια βρίσκεται στον δρόμο. Κατηφής, στενοχωρημένος, προβληματισμένος, παρακολουθώντας απαθής αλλά και αποφασισμένος… Ο Μητροπολίτης είναι και αυτός εκεί ατενίζοντας με βλέμμα αγέρωχο τον Γερμανό Αξιωματικό ο οποίος υποκλίνεται μπροστά στον Ιεράρχη… Όμως και οι Κατερινιώτες που δεν άντεχαν να βλέπουν τον κατακτητή και έμειναν στα σπίτια τους εκείνη τη μέρα, είχαν κι αυτοί την περιέργεια να μάθουν τι έγινε στην Πλατεία Ελευθερίας και ήλπιζαν ότι κάποιος δικός τους θα βρέθηκε εκεί για να τους πει τα νέα… 

Ένας από αυτούς που δεν βγήκε από το σπίτι του για να δει το θέαμα εκείνο, ήταν και ο Σάββας Κανταρτζής, Δημοσιογράφος-Εκδότης της εφημερίδας της Κατερίνης, «Νέα Εποχή». Κι όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του,  «…δεν βάσταγε η καρδιά μου να δω τους μηχανοκίνητους Ούννους… να λερώνουν τα άγια χώματά μας… να καταλύουν τις ελευθερίες του ελληνικού λαού…». Ρώτησε όμως και έμαθε, με λύπη, από «γειτόνους» του ότι κάποιοι γνωστοί του «…του κόμματος (Σ.Σ. του ΚΚΕ), επηρεασμένοι από το Γερμανο-Σοβιετικό σύμφωνο ειρήνης, είχαν υποδεχτεί στην είσοδο της πόλης με  χ ε ι ρ ο κ ρ ο τ ή μ α τ α  τα πρώτα τμήματα του ναζιστικού στρατού». (ΚΑΝΤΑΡΤΖΗΣ, 1982, σελ. 1309; 1981, σελ. 1291). 

Ποιο ήταν όμως το Γερμανο-Σοβιετικό σύμφωνο ειρήνης; Ήταν το περιβόητο Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ που ίσχυσε από την ημέρα υπογραφής του, δηλαδή από τις 23 Αυγούστου 1939 και που κράτησε μέχρι τις 21 Ιουνίου 1941. Αυτό σημαίνει, απλά, ότι αυτούς τους 22 μήνες η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν ήταν σύμμαχος της Χιτλερικής Γερμανίας. 

Αυτούς τους 22 μήνες, λοιπόν, όταν η ναζιστική Γερμανία κατελάμβανε τη μία μετά την άλλη τις Ευρωπαϊκές χώρες, οι πολίτες μάθαιναν τα νέα από το ραδιόφωνο. Αυτή την  περίοδο στην Κατερίνη, όπου τα ραδιόφωνα σπάνιζαν, ο κόσμος μαζεύονταν τα βράδια, όπως αναφέρει ο Κανταρτζής, μπροστά από το εργαστήριο επισκευής και πώλησης ραδιοφώνων των «Αδελφών Πορτοκάλλη», που βρίσκονταν τότε δίπλα από το «καφενείο του Μπεκτά» και σήμερα είναι κατάστημα γυναικείων ενδυμάτων. Εκεί, λοιπόν, ο κόσμος μαζεύονταν και άκουγε από το μεγάφωνο, στα Ελληνικά, τις ειδήσεις από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Βερολίνου και αμέσως μετά από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου, το Μπι Μπι Σι (BBC). Έτσι, υπό την επήρεια του Γερμανο-Σοβιετικού Συμφώνου Ειρήνης, όπως αναφέρει ο Κανταρτζής «…οι αριστερές μάζες που ήταν πιο εκδηλωτικές,  …παρακολουθούσαν με προσοχή και με βοερές ε π ι δ ο κ ι μ α σ ί ε ς την εκπομπή του Βερολίνου…» που μετέδιδε τις νίκες και γενικότερα τις επιτυχίες των Χιτλερικών, ενώ αντίθετα «…μόλις άκουγαν Μπι Μπι Σι (BBC), άρχιζαν να φεύγουν με ειρωνικά  χ α χ α ν η τ ά». (ΚΑΝΤΑΡΤΖΗΣ, 1981, σελ. 1239).

Επί δύο σχεδόν χρόνια και στο πλαίσιο του Γερμανο-Σοβιετικού Συμφώνου Ειρήνης η Χιτλερική Γερμανία και η Σταλινική Σοβιετική Ένωση διαμοίραζαν δια των όπλων την Ευρώπη. Οι Χιτλερικοί έπαιρναν την μισή (δυτική) Πολωνία με τον διάδρομο του Δάντσιχ και είχαν το ελεύθερο από την Σοβιετική Ένωση για την υπόλοιπη Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Οι Σοβιετικοί έπαιρναν, καταλάμβαναν, την υπόλοιπη, (ανατολική) Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής (Φινλανδία, Εσθονία κλπ). Αυτά τα δύο χρόνια οι Έλληνες κομμουνιστές είτε επιδοκίμαζαν τις επιτυχίες των Γερμανών και τους υποδέχονταν με χειροκροτήματα  είτε αντιδρούσαν με ειρωνικά χαχανητά στις προσπάθειες των Ευρωπαϊκών Δημοκρατιών να συντονιστούν στην αντιμετώπιση του επικείμενου τυφώνα. Πάντως, στις 22 Ιουνίου 1941, τα χειροκροτήματα των στελεχών του ΚΚΕ προς τις δυνάμεις του Χίτλερ «πάγωσαν» όταν οι Γερμανοί «σχίζοντας» το Γερμανο-Σοβιετικό Σύμφωνο,  επιτέθηκαν και εναντίον της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης.