Χρήστος Γκουγκουρέλας

Ο πρόσφατος διαγωνισμός για την απόκτηση της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου του Οργανισμού Λιμένος Αλεξανδρούπολης εξελίχθηκε σε αμερικανική υπόθεση (https://www.kathimerini.gr/economy/562057741/amerikaniki-ypothesi-einai-pleon-to-limani-tis-alexandroypolis/), όπως πολλοί περίμεναν, μια που η ακριτική μας πόλη, λόγω της γεωγραφικής θέσης της, έχει αποκτήσει, μέσα από ένα πλέγμα εξελίξεων, κομβική πια σημασία για τους απέναντι στη Ρωσία γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς σχεδιασμούς όλου του Δυτικού Κόσμου και κυρίως του αμυντικού του θώρακα που είναι πρακτικά και θεσμικά το ΝΑΤΟ.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, το γεωπολιτικό, για να εννοήσει κάποιος τη σημασία της Αλεξανδρούπολης για τους Δυτικούς και κυρίως για τους Αμερικανούς πρέπει να έχει, καταρχάς, μια βασική γνωστική επαφή με το ρωσικό ναυτικό δόγμα. H Ρωσία, λοιπόν, στη ναυτική κοσμοθεωρία της, χώρισε όλη την υδάτινη επιφάνεια του Πλανήτη σε ζώνες: Ατλαντικός Ωκεανός, Αρκτικός Ωκεανός, Ινδικός Ωκεανός, Ειρηνικός Ωκεανός, Κασπία Θάλασσα και Ανταρκτική. Σε αυτή δε τη στρατηγική τμηματοποίηση, η Μαύρη Θάλασσα, η Αζοφική Θάλασσα, η Βαλτική και η Μεσόγειος είναι θαλάσσιες περιοχές που εντάσσονται στη ζώνη του Ατλαντικού Ωκεανού (άρ. 53). Μάλιστα, η παρουσία του ΝΑΤΟ κατονομάζεται ως το μοναδικό εμπόδιο στην επίτευξη των ρωσικών στόχων σε αυτήν τη συγκεκριμένη ζώνη.

Από την άλλη, στις 20 Ιουλίου 2017, με διάταγμα του Πούτιν, εγκρίθηκαν οι Βασικές Αρχές της Κρατικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στον τομέα των ναυτικών δραστηριοτήτων για την περίοδο έως το 2030. Οι λεγόμενες και ‘‘Θεμελιώδεις Αρχές – 2030’’, αντικαθιστώντας την προηγούμενη ‘‘version’’ της ρωσικής οπτικής (δηλ. τα ‘‘Βασικά Στοιχεία -2020’’) είναι το κύριο, ανοιχτό έγγραφο στρατηγικού σχεδιασμού που καθορίζει την ανάπτυξη της θαλάσσιας ισχύος της Ρωσίας. Σύμφωνα με αυτό, πρωταρχικές προτεραιότητες για το ρωσικό πολεμικό ναυτικό είναι η διατήρηση των επιχειρησιακών και πολεμικών του δυνατοτήτων, η ανάπτυξη και διατήρηση της ικανότητάς του να ‘‘χτυπά’’ επίγειους στόχους με συμβατικά και πυρηνικά όπλα, η ισορροπημένη βελτιωτική εξέλιξή του και τέλος η δυνατότητα μακροχρόνιας παρουσίας του σε στρατηγικά σημαντικές περιοχές όλων των ωκεανών.

Και όσον αφορά το κεντρικό για τη σκελέτωση μιας στρατηγικής ζήτημα των πιθανών προκλήσεων, η επιθυμία ορισμένων κρατών και κυρίως των ΗΠΑ και των συμμάχων τους να κυριαρχήσουν στους ωκεανούς, συμπεριλαμβανομένης και της Αρκτικής, καθώς και να πετύχουν τη συντριπτική υπεροχή της ναυτικής τους δύναμης, αντιμετωπίζεται από τους Ρώσους ως η πρώτη τη τάξει ρεαλιστική απειλή στα σχέδια τους. Πάντως, οι Ρώσοι στο παραπάνω στρατηγικό scriptum (Fundamentals -2030) αναφέρουν ότι ‘‘στο πλαίσιο μιας κλιμακούμενης στρατιωτικής σύγκρουσης, η επίδειξη ετοιμότητας και αποφασιστικότητας για χρήση βίας με χρήση μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων (NSNW) είναι αποτελεσματικό αποτρεπτικό μέτρο’’ (https://valdaiclub.com/a/highlights/the-new-naval-doctrine-of-russia/).

Δεδομένων όλων των παραπάνω, η γεωγραφική χωροθεσία των υδάτινων τμηματοποιήσεων της ζώνης του Ατλαντικού (δηλ. κυρίως της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου) και η συσχέτιση αυτής της χωροθεσίας με το γεωγραφικό σημείο της Αλεξανδρούπολης αποκαλύπτουν τις συγκλονιστικές διαστάσεις της γεωπολιτικής αξίας που έχει πια αποκτήσει η εν λόγω ελληνική πόλη.

Καταρχάς, οι υδάτινες διασυνδέσεις της Μαύρης Θάλασσας, ήτοι η ένωσή της τόσο με την Αζοφική Θάλασσα μέσω του Πορθμού του Κερτς (Strait of Kerch), όσο  με τη Θάλασσα του Μαρμαρά μέσω του Βοσπόρου αλλά και με το Αιγαίο Πέλαγος μέσω των Δαρδανελλίων (Ελλήσποντου), σε συνδυασμό με τη γεωγραφική της θέση και την κρισιμότητα των χωρών που περιμετρικά την περιβάλλουν, αποδεικνύουν την πολύτιμη γεωπολιτική της σημασία. Σε αυτές δε τις υδάτινες διασυνδέσεις, η Αλεξανδρούπολη, γεωγραφικά, εκλαμβάνεται ως το ‘‘προπύργιο’’ ενός τοποτηρητή.

Παράλληλα, η άλλη μεγάλη ‘‘υδάτινη δομή’’ της ζώνης του Ατλαντικού, η Μεσόγειος, είναι, στην κλίμακα του βαθέως ιστορικού Χρόνου, το θαλάσσιο πλαίσιο όπου κρίθηκαν και κρίνονται σημαίνοντα και άκρως καθοριστικά γεωπολιτικά παίγνια. Θυμίζω ότι τον Φεβρουάριο στο άρθρο μου με τίτλο ‘‘Η ‘‘Heartland’’, η ‘‘Rimland’’ και η φιλοδοξία της Κίνας και Ρωσίας για παγκόσμια επικράτηση’’ (https://pieriasocial.gr/?p=44650) έγραφα για αυτήν: ‘‘ Η τρίτη ‘‘καυτή’’ θάλασσα είναι ασφαλώς η Μεσόγειος και ιδίως η Ανατολική διότι μέσω του Αιγαίου και των Στενών του Βοσπόρου η θάλασσα αυτή συνδέει  πρακτικά τους μεγάλους ωκεανούς (Ατλαντικός, Ινδικός και κατ’ επέκταση Ειρηνικός) με τη ‘‘Heartland’’. Το status της Μεσογείου χαρακτηρίζεται βέβαια από πολυπλοκότητα και συνθετότητα διότι εκεί η σύμπλεξη και αλληλεπίδραση των συμφερόντων και δη πολλών ισχυρών παικτών είναι πράγματι τρομακτική. Η Κίνα ποντάρει πολλά στο λιμάνι του Πειραιά, η δε Ρωσία έχει ως σημαντικό ορμητήριό της στη Μεσόγειο τη μεγάλη βάση της στην Tartus της Συρίας, ωστόσο το γεωπολιτικό σκηνικό της περιοχής είναι και πολυπαραγοντικό αλλά και ‘‘στριφνό’’. 

Σε αυτούς, λοιπόν, τους υδάτινους ‘‘δρόμους’’, τους ‘‘δρόμους’’ δηλαδή που διαγράφουν την κάθοδο του ρωσικού ναυτικού από τη Μαύρη Θάλασσα μέσω της Θάλασσας του Μαρμαρά και των Στενών των Δαρδανελλίων στη Μεσόγειο και από εκεί την πορεία των ρωσικών πλοίων είτε προς τον Ατλαντικό, δια μέσω του περάσματος του Γιβραλτάρ, είτε προς την Ερυθρά Θάλασσα, μέσω της διώρυγας του Σουέζ, το Αιγαίο Πέλαγος απλώνεται ως το ‘‘ενδιάμεσο πέρασμα’’. Στρατηγικά, όποιος ελέγχει τη ‘‘βορινή πόρτα’’ του Αιγαίου, έχοντας ως κέντρο την Αλεξανδρούπολη και τη ‘‘νότια πόρτα’’ του, διαθέτοντας ως βάση του τη Σούδα, πρακτικά είναι αυτός που διαδραματίζει τον πιο αποφασιστικό ρόλο σε αυτό το θαλάσσιο ‘‘πέρασμα’’ (το Αιγαίο δηλ.) και άρα μετατρέπεται σε ‘‘ελεγκτή’’ της θαλάσσιας, στρατιωτικής και εμπορικής, κυκλοφορίας της ζώνης του Ατλαντικού.

Το εν λόγω δε ‘‘πέρασμα’’ είναι πολύ κρίσιμο για τα παγκόσμια σχέδια των Ρώσων, διότι μέσω αυτού μπορούν να έχουν παρουσία μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και απώτερα μέχρι και στον Ινδικό Ωκεανό. Στο άνω μνησθέν άρθρο μου (Φεβρουάριος του 2022) τόνιζα συγκεκριμένα: ‘‘Από την άλλη, οι Ρώσοι συμφώνησαν το 2020 με τους Σουδανούς να εγκαταστήσουν ναυτική βάση στο ‘‘Port of Sudan’’  (ίδετε σχετικά στη διεύθυνση https://www.fairobserver.com/region/middle_east_north_africa/corrado-cok-russia-red-sea-port-sudan-turkey-gulf-us-international-security-news-14151/) ενώ σχεδιάζουν να μετατρέψουν τα δύο σημαντικότερα λιμάνια της Ερυθραίας (Massawa και Assab) σε ελεγχόμενα από αυτούς διαμετακομιστικά κέντρα (logistic centers). Άλλωστε, το 24% των πετρελαϊκών εξαγωγών της Ρωσίας περνά από τη διώρυγα του Σουέζ με κατεύθυνση προς νότο (https://www.greydynamics.com/naval-expansionism-russia-to-establish-navy-bases-in-eritrea/) και δια τούτο οι Ρώσοι ήδη συμφώνησαν να εγκαταστήσουν βάσεις τους σε 6 αφρικανικές χώρες (Αίγυπτος, Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, Ερυθραία, Μαδαγασκάρη, Μοζαμβίκη και Σουδάν, όπως ειπώθηκε παραπάνω)’’.

Ο ρόλος, συνεπώς, της Αλεξανδρούπολης και του λιμανιού της είναι εξέχων στην αντιμετώπιση της ρωσικής στρατηγικής και έχει κατά γεωμετρική πρόοδο αναβαθμιστεί μετά την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία και τη διακατοχή από αυτούς εδαφών που είτε βρέχονται είτε γειτνιάζουν με τη Μαύρη Θάλασσα.

Τη σπουδαιότητα, άλλωστε, της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου την παραδέχεται και καταγράφει στην ανανεωμένη στρατηγική κοσμοθεωρία του και το ΝΑΤΟ (NATO Strategic Concept, file:///C:/Users/user/Downloads/290622-strategic-concept-1.pdf), στην οποία επισημαίνεται επακριβώς ότι ‘‘η στρατιωτική δομή της Μόσχας και η χωρική της εξάπλωση, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών γύρωθεν της Βαλτικής, της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, σε συνδυασμό με τη στρατιωτική σύμμειξή της με τις δυνάμεις της Λευκορωσίας, θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και τα συμφέροντα μας’’.

Ειδικά, μάλιστα, η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και τα Δυτικά Βαλκάνια ενέχουν στρατηγική σημασία για τη Συμμαχία. Γι’ αυτό, το ΝΑΤΟ, έχοντας τη γενική πρόθεση να παγιώσει ηγεμονική παρουσία και να ‘‘περιφρουρήσει’’ ένα μεγαλύτερο χωροθετικό πλαίσιο που περιλαμβάνει και τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τις περιοχές του Σαχέλ, όπως μνημονεύει στο στρατηγικό του κείμενο, σκοπεύει να ενθαρρύνει τις ευρωατλαντικές βλέψεις των χωρών αυτής της γεωγραφικής περιφέρειας και να τις βοηθήσει να ‘‘εξουδετερώσουν’’ την κακόβουλη ανάμειξη στην εσωτερική πολιτική τους των αντιπάλων του, δηλαδή βασικά των Ρώσων και των Κινέζων.

Δια ταύτα, δεν είναι καθόλου τυχαίο που και στη Συμφωνία αμοιβαίας αμυντικής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών (https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/bcc26661-143b-4f2d-8916-0e0e66ba4c50/k-amsynergHPA-apospasmapap-olo.pdf) επιβεβαιώνεται και γραπτώς η χορήγηση εκ μέρους της χώρας μας στους Αμερικανούς ‘‘ανεμπόδιστης πρόσβασης και χρήσης’’ στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, το οποίο έχει μετατραπεί πλέον σε κρίσιμο διαμετακομιστικό σημείο για τις νατοϊκές και αμερικανικές δυνάμεις τόσο για τον ‘‘καμβά αντιπαράθεσης’’ που λέγεται ‘‘Ουκρανία και γεωγραφική περιφέρεια της Μαύρης Θάλασσας’’, όσο και για αυτόν που λέγεται ‘‘Δυτικά Βαλκάνια’’.

Στο δεύτερο επίπεδο (πέρα από το γεωπολιτικό), ήτοι το γεωοικονομικό, εσωκλείονται τα ζητήματα ενεργειακής τροφοδότησης και ασφάλειας, επί των οποίων δεσπόζει, μέχρι τουλάχιστον την οριστική και καθολική μετάβαση σε έναν Κόσμο ‘‘πράσινης’’ ενέργειας, ο ‘‘πόλεμος των αγωγών’’. Δια μέσω της Μαύρης Θάλασσας, η Ρωσία, στο πλαίσιο της εξάρτησης της ΕΕ αλλά και της Τουρκίας από τον ενεργειακό της πλούτο, προμήθευε και προμηθεύει τη Γηραιά Ήπειρο με φυσικό αέριο. Ο ένας από αυτούς τους αγωγούς είναι ο ‘‘Blue Stream’’ που ξεκινά από τα παράλια της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα (Beregovaya) και διαπερνώντας την, από τη Σαμψούντα του Πόντου κατευθύνεται δυτικά προς την Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη. Ο άλλος είναι ο αγωγός ‘‘Turkish Stream’’, ένας υποθαλάσσιος αγωγός που ξεκινά από την περιοχή του Κράσνονταρ στη Ρωσία, διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα και καταλήγει στο Kıyıköy, στην Ανατολική (τουρκική) Θράκη.

Η χερσόνησος της Κριμαίας, λοιπόν, ήταν και είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ασφάλεια και την επίβλεψη αυτών των αγωγών και μάλιστα, κατά την προσωπική μου αντίληψη τουλάχιστον, οι Ρώσοι, για αυτόν ακριβώς το λόγο, δεν δίστασαν το 2014 να ‘‘αφαιρέσουν’’ την Κριμαία από τα χέρια των Ουκρανών, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την εκεί εξουσία.

Υπό αυτήν την ανάλυση, κατά συνέπεια, η Αλεξανδρούπολη, εξυπηρετεί διττό στρατηγικό στόχο, σε αυτό το πεδίο, για τους Δυτικούς και ειδικότερα τους Αμερικανούς. Αφενός είναι η γεωγραφική ‘‘πύλη’’ για την υποδοχή και ταχεία ανάπτυξη και μετάβαση στρατιωτικών δυνάμεων προς την κρίσιμη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, αφετέρου δε μετουσιώνεται σε σημαντικό για τα δυτικά συμφέροντα κόμβο εναλλακτικών ενεργειακών ροών. Αναφέρομαι στον αγωγό ‘‘ΤΑΝΑΡ’’, ο οποίος μεταφέρει αζέρικο αέριο στην Ευρώπη και που στο ύψος του Έβρου συνεχίζει, με κατεύθυνση τις αλβανικές ακτές και διαπερνώντας όλη τη Β. Ελλάδα, ως ‘‘ΤΑΡ’’. Πλέον, με τη λειτουργία της πλωτής μονάδας επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (FSRU) της Αλεξανδρούπολης και με την αναμενόμενη προσθήκη στο δίκτυο του Διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB), η Αλεξανδρούπολη γίνεται κομβικό λιμάνι για τα δυτικά ενεργειακά διακυβεύματα.

Άλλωστε, εμβληματική για το θέμα είναι η τοποθέτηση του αμερικανικού Κογκρέσου στον περίφημο ‘‘Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act – 2019’’ στον οποίο (αμερικανικό νόμο), αφού καταφάσκεται γενικά η στρατηγική σπουδαιότητα της Ελλάδας για τους δυτικούς σχεδιασμούς (https://www.congress.gov/bill/116th–congress/senate–bill/1102/text, Greece is a valuable member of NATO and a key pillar of stability in the Eastern Mediterranean) ομολογείται φανερά ότι η αντιμετώπιση της ανάμειξης και επιρροής των Ρώσων στην Ανατ. Μεσόγειο, μέσω της ενεργειακής και όχι μόνο συνεργασίας της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ, είναι κεντρικός στόχος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Κατά τη γνώμη μου μάλιστα, ίσως η πιο εμφατική επιβεβαίωση για το ρόλο που σχεδιάζεται να έχει η Αλεξανδρούπολη στη στρατηγική κοσμοθεωρία των Δυτικών, είναι τα λόγια (*) στις 3-12-2021 του τότε αμερικανού πρέσβη στη χώρα μας, Geoffrey Pyatt, κατά τη μεγαλύτερη αποστολή αμερικανικού στρατιωτικού υλικού στην ιστορία (https://greekreporter.com/2021/12/03/greece-alexandroupolis-largest-shipment-us-equipment/) στο λιμάνι της πόλης, το οποίο πια, με βάση την προσέγγιση των ΗΠΑ, είναι η ‘‘πύλη-κλειδί’’ για τα Δυτικά Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα.

Αν αληθεύει, λοιπόν, αυτό που σε πρόσφατo συνεδριακό forum του γνωστού ‘‘Κύκλου Ιδεών’’ (https://www.evenizelos.gr/speeches/conferences-events/455-conferencespeech2022/6745-vi.html) υποστηρίχθηκε, ότι δηλαδή η Ελλάδα γεννήθηκε ως ανεξάρτητο κράτος πριν διακόσια χρόνια με τη θεωρία ότι μπορεί να συμβάλλει μαζί με την παρακμάζουσα τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία στην ανακοπή της καθόδου της Ρωσίας στη Μεσόγειο, προσέγγιση που πριν 70 χρόνια (1952) οδήγησε και στην ταυτόχρονη ενσωμάτωση της χώρας μας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, τότε δεν είναι δύσκολο, υπό την προϋπόθεση ισχύος όλων των παραπάνω, να αντιληφθεί κάποιος σε τι ακριβώς μετατρέπεται, από γεωπολιτικής και γεωοικονομικής απόψεως, για την Ελλάδα και τη Δύση το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης.

Το cliché, εν προκειμένω, θα ήταν να ειπωθεί ότι ‘‘το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης περνά την Ελλάδα σε άλλη εποχή’’. Προσωπικά, ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι η λέξη ‘‘Αλεξανδρούπολη’’, όσο υπερβολικό ή και βαρύγδουπο κι αν ακούγεται αυτό, θα γίνει μέσα στα ερχόμενα χρόνια ίσως μια από τις δέκα πιο σημαντικές λέξεις….ολάκερου του ελληνικού λεξιλογίου! Ίδωμεν.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW

LLM IN EUROPEAN LAW

Cer. LSE in Business, International

                                             Relations and the political science

*O Αμερικανός Πρέσβης Geoffrey Pyatt στις 3-12-2021 είχε κατά λέξη δηλώσει από την Αλεξανδρούπολη: ‘‘Today, we’re here in Alexandroupoli to mark another milestone for the port that in many ways is becoming the lynchpin of our defense and security relationship in Greece’s north, in addition to its role as a key gateway to the Western Balkans and the Black Sea region, supporting NATO’s commitment to deter and defend’’. (https://gr.usembassy.gov/ambassador-pyatts-remarks-at-atlantic-resolve-distinguished-visitors-day/)
        Η μετάφραση των λεγομένων του έχει ως εξής: ‘‘Σήμερα είμαστε εδώ στην Αλεξανδρούπολη για να σφραγίσουμε ένα ακόμη ορόσημο για το λιμάνι το οποίο με πολλούς τρόπους γίνεται ο κεντρικός άξονας της σχέσης άμυνας και ασφάλειας στον ελληνικό Βορρά, επιπρόσθετα στον ρόλο που έχει ως πύλη-κλειδί για τα Δυτικά Βαλκάνια και την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, υποστηρίζοντας τη δέσμευση του ΝΑΤΟ να αποτρέπει και να αμύνεται’’.