Νέα Έφεσος Πιερίας

Η Νέα Έφεσος είναι μεγάλος οικισμός στο νομό Πιερίας. Διοικητικά ανήκει στο δήμο Δίου – Ολύμπου και αποτελεί το ομώνυμο Δημοτικό Διαμέρισμα. Η απόσταση από την Κατερίνη είναι 7 χιλιόμετρα. Αριθμεί 1.859 κατοίκους, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι αγρότες.

ΙΣΤΟΡΙΑ:

Αρχαιότητα

Στους αρχαίους χρόνους στην Πιερία υπήρχε ομώνυμη πόλη μεταγενέστερη της Πιερίδας. Την μνημονεύουν μόνο οι Βυζαντινοί λεξικογράφοι Στέφανος Βυζάντιος και Σουΐδας και επομένως δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με την Πιερίδα.(Παναγιώτης Αναγνωστοπουλος- Η αρχαία Ολυμπική Πιερία ).

Ο πρώτος αναφέρει για πόλη σε ομώνυμο τόπο της Μακεδονίας και για τον πολιτη Πιεριώτη και Πιερίτη και αλλού για Πιερία…….. η Μακεδονική.

Ο δεύτερος αναφέρει την Πιερία, όταν κάμνει λόγο για κάποιον ιστοριογράφο Κρίτωνα που καταγόταν από αυτή την πόλη. Δυστυχώς δεν διασώθηκε κανένα από τα πολλά έργα του Κρίτωνα και δεν υπάρχει καμμιά άλλη πληροφορία γι’ αυτόν.

Ο χρόνος και ο τόπος κτίσεως της πόλης αυτής μας είναι άγνωστος.

Κατά τον Leake η θέση της Πιερίας ήταν το χωριό Σφίγκι (Στουπή).

Ο Ν. Σχινάς στο οδοιπορικό του (1860) μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για το Σπί. Ο Ελληνιστικός οικισμός της πλαγιάς (Παληόχωρας) γύρω από την Τούμπα ζεί μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά και τα παλαιοχριστιανικά χρόνια.

Μία Πιερική πόλη ήταν και οι Ακεσαί ή Ακεσαμεναί. Είναι γνωστή σαν κτίσμα του Ακεσαμενού βασιλιά της Πιερίας. Ο Desdevises νομίζει ότι οι Ακεσαί και Ακεσαμεναί του Στεφάνου του Βυζαντίου είναι η ίδια πόλη και υποθέτει ότι βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Νέα Έφεσος (Σπή).

Εδώ υπάρχει και ο λοφίσκος που κατά πάσα πιθανότητα είναι τύμβος των 25.000 Μακεδόνων νεκρών της μάχης της Πύδνας το 168 π.χ. (Γ. Ράπτη : Ιστορία της Πιερίας

Οι ταφικοί τύμβοι είναι από τους ελάχιστους και πλέον αξιόπιστους δρομοδείκτες, που διαθέτουμε [ αφού κατά κανόνα αυτοί κατασκευάζονται δίπλα στους μεγάλους δρόμους.]

Ο L. Heuzey (1858) χαρακτηρίζει την τούμπα ταφικό τύμβο και η ύπαρξή της ένδειξη διέλευσης αρχαίου δρόμου.

Ο Γ. Σωτηριάδης επισκεφθηκε κατα τον μεσοπόλεμο τις αρχαιότητες του χωριού Σπί. Αναφερόμενος στην Τούμπα την χαρακτιρίζει ταφικό μνημείο.

Καταγραφή αρχαιοτήτων σην περιοχή του χωριού

Μαρμάρινο άγαλμα φυσικού μεγέθους που παριστά Βασιλέα ή πολεμιστή. [Σπυρίδων Λάμπρος 1913] στο Χωριό Σπί

Ανάγλυφος πλάκα με πολλές επιγραφές [ Απόστολος Αρβανιτόπουλος 1912] στο Χωριό Σπί

Νομίσματα {από τον 2ο και 1ο π.χ. αιώνα] στη θέση Πάνω Χωριό (γύρω από την Τούμπα)

Στη θέση ΄Αγιος Γεώργιος γύρω από το εξωκλήσι συγκεντρωμένοι δόμοι και επιτύμβιες πλάκες.[Κατά τον Clarke δείχνουν τη θέση μνημείου Ελληνιστικής, ή Ρωμαϊκής εποχής.

Βυζαντινοί Χρόνοι

Το Σπίγγη είναι ένας Βυζαντινός οικισμός στο κέντρο περίπου του σημερινού νομού Πιερίας. Ο οικισμός αυτός του 13ου -14ου αιώνα εβρίσκετο στην περιοχή του πάνω χωριού γύρω από τον ναό του Ιωάνου του προδρόμου[σήμερα εκει μένουν οι πρόσφυγες της Νέας Εφέσου]

Σπήγη (1806)

Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, το χωριό βρισκόταν στην πλαγιά της Τούμπας, με το όνομα “Παλιόχωρα”. Αργότερα όμως και με παρέμβαση του τότε Δεσπότη, έφυγαν από αυτή την τοποθεσία επειδή στην περιοχή παρατηρούνταν μεγάλη παιδική θνησιμότητα και εγκαταστάθηκαν στον βάλτο.

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής μετά την Παλιόχωρα το χωριό μετακινήθηκε σε μια τοποθεσία που βρίσκεται νότιο δυτικά από τα σημερινά νεκροταφεία και ονομάσθηκε Μαύρο Μαντίλι. Επειδή υπήρχε πάλι αυξημένη θνησιμότητα μεταφέρθηκε στην θέση που είναι σήμερα. Στην περιοχή Μαύρο Μαντίλι έχουν βρεθεί από κατοίκους του χωριού Βυζαντινά πεντόληρα.

Τουρκοκρατία

Κύριος του τσιφλικιού του Στουπιού [1795] είναι ο Μεχμέτ αγάς το κονάκι του οποίου σωζόταν στο κάτω χωριό έως το 1927-28. Από προφορικές πληροφορίες παλαιοτέρων κατοίκων αυτό βρισκόταν κοντά στα γραφεία του Γεωργικού Συνεταιρισμού Νέας Εφέσου. Δεν είναι βέβαιο αν το χωριό, συνιστούσε εξ αρχής τιμάριο. Σύμφωνα με τον Σπ. Π. Αραβαντινό το χωριό υπέπεσε σε καθεστώς τσφλικίου του Αλή Πασά και των γιών του στις αρχές του 19ου αιώνα.

Το Σπι, σύμφωνα με τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, είχε 230 κατοίκους γύρω στο 1910 . .

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα το χωριό αποτελούνταν από 60 περίπου σπίτια και αριθμούσε περίπου 380 κατοίκους, που ασχολούνταν με τη γεωργία και κτηνοτροφία.

Ο περιηγητής Λεόν Εζέ αναφέρει το χωριό με την ονομασία Στουπί. Χαρακτηριστικά λέει ότι έχει 50 σπίτια, μια παλιά εκκλησία του Αγίου Προδρόμου, βρέθηκαν μνημεία από μάρμαρο και βυζαντινές επιγραφές.

Το Σπι, σύμφωνα με τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, είχε 230 κατοίκους γύρω στο 1910 . .

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα το χωριό αποτελούνταν από 60 περίπου σπίτια και αριθμούσε περίπου 380 κατοίκους, που ασχολούνταν με τη γεωργία και κτηνοτροφία.

Η Κατερίνη μετά την απελευθέρωση (1912) συγκροτήθηκε σε Κοινότητα με Β.Δ. 28-6-1918, ΦΕΚ Α 152/1918. Οι συνοικισμοί που αρ Βρωμερή(σημ.Καλλιθέα) 390χικά απάρτισαν την Κοινότητα Κατερίνης ήταν:

Κατερίνη 6.540 πληθ. 1920 Βρωμερή(σημ.Καλλιθέα) 390 Χράνη 84

Κολοκούρι( σημ. Σβορώνος 230 Σπη(Στουπίι σημ. Νέα ‘Εφεσος) 332

Κεραμίδι 242 ’Αγιος Ιωάννης 591 Μπατανη (Σημερινό Βατάν) 57

Νεώτεροι Χρόνοι

Το 1924  ήρθαν και εγκαταστάθηκαν γύρω από την Τούμπα η πρώτη ομάδα και το 1927 η δεύτερη ομάδα προσφύγων από την Έφεσο της Μ. Ασίας. Το 1926  το χωριό ονομάστηκε Στουπί .

Στην απογραφή του 1928 η Κοινότητα Κατερίνης εμφανίζεται με την παρακάτω σύνθεση συνοικισμών .

Κατερίνη 10138

’Αγιος Ιωάννης 834

Αλώνια(Σαλώνα) 248

Κούκος

Γανόχωρα (Τουργιά) 461

Καλύβια Μπρατινίστης    (Καλύβια Χαράδρας, Εξοχή) 200.

Κεραμίδι . 318

Κολοκούρι 521

Σεβαστή 565

Στουπί(Σπή) 1051

Χράνη 187

Η Δεκαετία 1930-1940

Στη δεκαετία αυτή παρατηρείται τάση αυτονόμησης των γύρω απο την Κατερίνη συνοικισμών και θεσμοθέτηση νέων οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί εντονότερη κατά τις επόμενες δεκαετίες .

Αποσπάσεις:

Συνοικ. Στουπί αναγνωρίστηκε σε ιδίαν Κοινότητα το 1931

Το 1953 πήρε το επίσημο όνομά του Νέα Έφεσος.

Πηγές-Βιβλιογραφία

Αναγνωστόπουλος Π. Ν., Η Αρχαία Ολυμπιακή Πιερία, εκδ. Εστίας Πιερίδων Μουσών, Θεσσαλονίκη 1971.

Καζταρίδης Ιωάννης, Κατερίνη: από τη μικρή κώμη στην πολύτροπη πόλη, εκδ. ΜΑΤΙ.

Ράπτης Γ. Α., Όλυμπος- Πιέρια, Βέρμιο και Άθως στη ζωή των Μακεδόνων, έκδοση Όλυμπος, Κατερίνη, 1996.

Συλλογικό έργο, Εγκυκλοπαίδεια Παιδεία, εκδ. Μαλλιάρης- Παιδεία, 2007, τ. 14 και τ. 20.

Συλλογικό έργο, Εγκυκλοπαίδεια 2002, εκδ. 1983, τ. 16.

Συλλογικό έργο, Εγκυκλοπαίδεια Επιστήμη και Ζωή.

Συλλογικό έργο, Μακεδονία:4.000 χρόνια Ιστορίας και Πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 313.

2ο Επιστημονικό συνέδριο Κατερίνη 2002, Η Πιερία στα Βυζαντινά και Νεότερα χρόνια.

wikipedia.org