της Ευαγγελία Ράπτου

Με την τραγωδία «ΕΛΕΝΗ» του Ευριπίδη, την παράσταση που ανέβασε στο αρχαίο θέατρο Δίου, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Σάββατο 31 Ιουλίου 2021…

ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα των εκδηλώσεων του 50ου Φεστιβάλ Ολύμπου για τον φετινό Ιούλιο.

Η Ευαγγελία Ράπτου, Δρ Επιστημών της Αγωγής και Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, προσεγγίζει την τραγωδία με πολύ ενδιαφέρουσα κριτική άποψη. Γράφει λοιπόν:

«Μια ιδιαίτερη «αρχαία ελληνική» παράσταση, μια «άλλη Ελένη» είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν οι θεατές στο Αρχαίο Θέατρο ΔΙΟΝ στις 31 Ιουλίου 2021. Οι περισσότεροι μάλλον αισθάνθηκαν την έκπληξη να ξεδιπλώνεται στα μάτια τους, καθώς παρακολουθούσαν την εξέλιξη της υπόθεσης σε σκηνοθεσία του Βασίλη Παπαβασιλείου και η μετάφραση του Π. Μπουκάλα.

Η καινοτομία του σκηνοθέτη φάνηκε σε μερικούς προκλητική (από τα σχόλια που τυχαία άκουσα), αλλά εμένα μου θύμισαν του προβληματισμούς των μελετητών του έργου «Ελένη» του Ευριπίδη: άλλοι είδαν το έργο ως τραγωδία που εστιάζει στην τραγικότητα των ηρώων που πάσχουν εξαιτίας της σύγκρουσής τους με υπέρτερες δυνάμεις, άλλοι ως τραγικωμωδία λόγω του επεισοδίου της αφελούς συμπεριφοράς και της εξαπάτησης του Θεοκλύμενου και άλλοι ως ρομαντικό δράμα με έμφαση στο μοτίβο της αναγνώρισης, της ανταλλαγής όρκων και της εμπλοκής των ηρώων σε νέες περιπέτειες προκειμένου οι δύο βασικοί ήρωες να σώσουν το γάμο τους.

Επομένως, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η εκδοχή του Β. Παπαβασιλείου. Ίσα ίσα θα λέγαμε πως είναι απόλυτα ταιριαστή τόσο με τον πρώτο δημιουργό, τον Ευριπίδη, όσο και με το κλίμα της σημερινής εποχής, κλίμα γενικότερης αμφισβήτησης.

Βέβαια, με τα λόγια μου αυτά δεν έχω την αξίωση άσκησης κριτικής, κάτι που ξεπερνά και την αρμοδιότητά μου και τις προθέσεις μου, αλλά την κατάθεση των εντυπώσεών μου από τη παρακολούθηση της παράστασης.

Το σκηνικό, αρκετά κατατοπιστικό ακόμα και για τον αδαή θεατή, ήταν ένας λιτός χώρος με μικροδομές τέτοιες ίσα που να θυμίζουν ένα Αιγυπτιακό περιβάλλον: οι πυραμίδες και οι φοίνικες ήταν τόσο μικροσκοπικοί που με δυσκολία έφταναν ως τη μέση του ανθρώπινου σώματος. Τα χρώματα είχαν και αυτά σκηνοθετική λειτουργία: το πράσινο των φοινίκων παρέπεμπε στην πλούσια βλάστηση γύρω από τον Νείλο και το κίτρινο στην έρημο.

Τα κουστούμια όλων των συντελεστών της παράστασης συντελούσαν στο «δέσιμο» όλων των εποχών σε ένα «διπολικό» σχήμα: οι ενδυματολογικές προτιμήσεις ταίριαζαν από τη μια περισσότερο με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα (της Ελένης, της γερόντισσας και της Θεονόης) και από την άλλη με την πρόχειρη σημερινή καθημερινή ενδοοικιακή εμφάνιση (όπως το λευκό μέχρι το γόνατο εσώρουχο του Μενέλαου). Μεταξύ αυτού του διπόλου κινούνταν η ενδυματολογική εμφάνιση του χορού των γυναικών, με τα ολόσωμα μαγιό που θύμιζε τη μόδα των μέσων του 20ου αιώνα και τις μεταξωτές εσάρπες/χιτώνες, και η εμφάνιση των μουσικών της εξαμελούς ορχήστρας με τα ριγέ ερυθρομέλανα κουστούμια.

Το κωμικό στοιχείο ήταν φανερό όχι μόνο στα «κουστούμια» των ηθοποιών, αλλά και στο λόγο τους. Αστείες ατάκες, χωρατά, αρχαιοπρεπείς φράσεις και άλλοτε λέξεις τις οποίες προέφεραν τονίζοντας ιδιαίτερα τις αρχαίες ελληνικές καταλήξεις.

Τα λυρικά στοιχεία ήταν παρμένα από τη σύγχρονη μουσική, ακόμα και από ρυθμό των τσιγγάνων. Θυμάμαι τους λαϊκούς στίχους «Ούτε αχ δε θα πω, αφού έδωσα μπέσα … σε μια καρδιά μπαμπέσα» και το τσιφτετέλι με κωμικά αλλοιωμένη τη φωνή του Μενελάου, το τραγούδι της Θεονόης «Σε παρακαλώ απόψε, την ψυχή μου βρες και κόψε, Πάρε την αναπνοή μου, βάλε τέρμα στη ζωή μου», το «Ανεπανάληπτος, ανεπανάληπτος θα είμαι εγώ για σένα» και το «εγώ αγαπώ μία, μία μόνο μία και στον κόσμο καμία άλλη δε ζητώ», οι οποίοι προκάλεσαν ξέφρενο γέλιο στους θεατές. Επίσης, στο λεξιλόγιο των υποκριτών δεν έλειψε ο αραβικός χαιρετισμός salam alaikum και το «αγγλικό» «Θεονόη out». Τολμηρή, επίσης, ήταν η εμφάνιση των Διόσκουρων προς το τέλος της παράστασης κρατώντας στα χέρια τους «μαλλί της γριάς», το οποίο στη συνέχεια θα απολάμβανε ο Θεοκλύμενος.

Οι ήρωες εξέφρασαν τον ρόλο τους αρθρώνοντας ποικίλες φωνές. Θα λέγαμε ότι κάθε ρόλος εκφράστηκε επιτυχώς με διαφορετικούς τρόπους, αποκαλύπτοντας έναν ιδιαίτερο δυναμισμό και μια εκπληκτική πλαστικότητα.

Τελειώνοντας, θα έλεγα ότι ο σκοπός της παράστασης, της «διδασκαλίας», επιτεύχθηκε: τονίστηκε η ματαιότητα του πολέμου, το άδοξο των πολεμικών επιχειρήσεων και των συνεπειών τους, αφού δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι, αλλά όλοι πληρώνουν το τίμημα. Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας και αυτής της εκδοχής της «Ελένης» είναι ορατός. Και από την άποψη αυτή το κοινό απόλαυσε μια τραγικωμωδία ή κωμικοτραγωδία, ένιωσε τη μαγεία του θεάτρου και συνειδητοποίησε τη σπουδαιότητα του έργου του Ευριπίδη.

Θερμά Συγχαρητήρια σε όλους του συντελεστές της παράστασης!»

• Ευαγγελία Ράπτου
  Δρ Επιστημών της Αγωγής
  Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια