Ανακαλύπτοντας τη Ζωή που Υπήρχε Πριν από Εκατομμύρια Χρόνια στα Χωριά της Μακεδονίας
Περάσαμε μια μέρα με την ομάδα της καθηγήτριας Παλαιοντολογίας του ΑΠΘ, Ευαγγελίας Τσουκαλά, από τα χέρια της οποίας έχει περάσει η προϊστορική ζωή της Μακεδονίας.
Η εικόνα, γνωστή στις ανασκαφές. Δύο ομπρέλες θαλάσσης κολλημένη η μία δίπλα στην άλλη, κάποιες καρέκλες από κάτω, φορητά ψυγεία. Και μία ομάδα ατόμων που σκάβουν, σκουπίζουν και εξερευνούν. Όλα γίνονται σε έναν λόφο, κοντά στη Νεοκαισάρεια Πιερίας.
Μία ακόμη περιοχή της Μακεδονίας που αναδεικνύει τη ζωή που υπήρχε πριν εκατομμύρια χρόνια. Πήγαμε την ώρα που η ομάδα της καθηγήτριας Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Ευαγγελίας Τσουκαλά, «σήκωνε» το νέο εντυπωσιακό εύρημα.
Τα πλευρά και ένα τμήμα χαυλιόδοντα του δεύτερου Μαστόδοντα που ανακαλύφτηκε στην περιοχή. Ο Μαστόδοντας είναι προϊστορικό προβοσκιδωτό και θεωρείται πρόγονος του ελέφαντα.
Είναι συναρπαστικό μόνο που σκέφτεσαι ότι σε εκείνον τον δασικό δρόμο της Νεοκαισάρειας πριν επτά εκατομμύρια χρόνια περπατούσαν οι τεράστιοι Μαστόδοντες.
«Θα προτιμούσα να ζούσα τότε. Η παλαιοντολογία είναι μαγική επιστήμη», λέει στο VICE η Ευαγγελία Τσουκαλά. Έχει ταυτιστεί σε όλη της τη ζωή με τις ανασκαφές και τις σπουδαίες ανακαλύψεις. Και μπορεί να μας λέει ότι στη Νεοκαισάρεια θα είναι η τελευταία της ανασκαφή, όμως δεν την πιστέψαμε. Ακόμη και ως ομότιμη θα εξακολουθεί να σκάβει και να ανακαλύπτει. Αναδεικνύοντας τον πλούτο των απολιθωμάτων.
Στα χωριά όπου ανακαλύπτονται απολιθώματα που προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον, πίνουν νερό στο όνομά της. Στη Θερμοπηγή Σερρών, λίγα χιλιόμετρα από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, ανακαλύφτηκε ακέραιο το κρανίο ενός Αγκυλοθήριου – προϊστορικού ζώου του οποίου η όψη βρίσκεται μεταξύ ρινόκερου και αλόγου.
Εκεί ανακαλύφτηκαν απολιθώματα από τρία είδη Καμηλοπαρδάλεων. Και ακόμη 20 άλλα είδη προϊστορικών ζώων, μεταξύ των οποίων δύο Μαστόδοντων.
Το μέλος της Δημοτικής Εταιρίας «Σιντική», Πέτρος Στόικος, έχει να λέει για τις προσπάθειες της καθηγήτριας. «Σκοπός μας είναι να γίνει πόλος έλξης η περιοχή», είπε.
Ήδη έχει στηθεί ένα εκθετήριο – μουσείο και ήδη καταγράφονται οι πρώτες επισκέψεις επιστημόνων απ’ όλο τον κόσμο.
Τελευταία άρχισε να εντείνεται και το ενδιαφέρον των σχολείων. Δεν είναι λίγο πράγμα να κυκλοφορείς κοντά στις όχθες του Στρυμόνα και να φαντάζεσαι πως κάποτε η περιοχή ήταν σαβάνα με διάφορα θηρία να τρέχουν από εδώ και από εκεί. «Το περιβάλλον ήταν διαφορετικό, τα ζώα διαφορετικά, εξαφανίστηκαν όταν ψύχρανε το κλίμα», παρατηρεί η κυρία Τσουκαλά.
Πίσω στον χώρο των ανασκαφών της Νεοκαισάρειας, η καθηγήτρια είναι αυτή που τους φροντίζει όλους. Τους ερευνητές-καθηγητές που βρίσκονται μαζί της και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές. Μοιράζει αβγά και λεμονάδες.
Η θερμοκρασία φτάνει μέχρι τους 35 βαθμούς. «Περνάμε καλά, ακούμε μουσική, τρώμε καλά. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι καλό», ενημερώνει.
Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές στην Παλαιοντολογία ασχολούνται με τον καθαρισμό των ευρημάτων πριν αυτά εξαχθούν από το σημείο όπου βρέθηκαν.
Κάποιοι έχουν ανοίξει δίπλα έναν χώρο όπου σκάβουν για το ενδεχόμενο να βρεθεί και άλλο απολίθωμα από το σώμα του Μαστόδοντα. Στα πλευρά του προϊστορικού ζώου «έπεσε» ένα μηχάνημα διευθέτησης του δασικού δρόμου.
Αμέσως ειδοποιήθηκε η ομάδα Τσουκαλά, καθώς στην περιοχή όλοι ήταν υποψιασμένοι. Το 2014 ανακαλύφτηκαν απολιθώματα από τον πρώτο Μαστόδοντα. Πλέον στο εκθετήριο που έχει στήσει ο Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου εκτίθεται ο χαυλιόδοντάς του, μήκους τριών μέτρων και τα άλλα απολιθώματα που τον συνοδεύουν.
Μπορεί το ίδιο βράδυ στην πλατεία της Νεοκαισάρειας να ετοιμάζεται εκδήλωση με ομιλία της κυρίας Tσουκαλά και του Διδάκτορα Παλαιοντολογίας, Γιώργου Κονιδάρη, που είναι μαζί της, όμως προέχει η ανασκαφή. Ο σπηλαιολόγος–ερευνητής Βασίλης Μακρίδης είναι δίπλα στην Ευαγγελία Τσουκαλά πολλά χρόνια.
Αναλαμβάνει εκείνος να δημιουργήσει την υποδομή για να «σηκωθούν» τα ευρήματα, προκειμένου να μην υποστούν αλλοιώσεις.
Η τέχνη, μοναδική. Δημιουργεί καλούπι από γύψο. Τυλίγει το απολίθωμα με βρεγμένες εφημερίδες, βάζει ένα κομμάτι λινάτσα σε έναν κουβά από γύψο και μετά τυλίγει το εύρημα με τη λινάτσα.
Πάνω της «αλείφει» και άλλον γύψο, δημιουργώντας το καλούπι πάνω στο εύρημα. Με αριστοτεχνικές κινήσεις, μαζί με τους φοιτητές λίγο αργότερα θα το αφαιρέσει από τον χώρο για να μεταφερθεί με ασφάλεια. Να καθαριστεί και να μελετηθεί. «Ένα συμπαγές απολίθωμα, όπως ένα τμήμα του αστραγάλου βγαίνει αμέσως. Αυτό θέλει προσοχή», μας ενημερώνει μία μεταπτυχιακή φοιτήτρια.
«Η Μακεδονία έχει πλούτο απολιθωμάτων», λέει η καθηγήτρια. Αρχίζει να μιλάει για τη Θερμοπηγή και το ακέραιο κρανίο του Αγκυλοθήριου. Αναφέρεται στη Δυτική Μακεδονία και τα σπουδαία ευρήματα που αναδεικνύουν τα προβοσκιδωτά.
Με πιο εντυπωσιακά τους χαυλιόδοντες του Μαστόδοντα της Μηλιάς Γρεβενών μήκους 5,02 μέτρων. Είναι οι μεγαλύτεροι παγκοσμίως και έχουν ενταχθεί στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες.
«Ο Βασίλης τον βρήκε, αυτός τον ανακάλυψε», επισημαίνει η κυρία Τσουκαλά αναφερόμενη στον Βασίλη Μακρίδη.
«Πάμε εκδρομή, πηγαίνει για κατούρημα και βρίσκει… ρινόκερο», συμπληρώνει γελώντας. Μιλάει για τις ανακαλύψεις στο Λουτρό Πέλλας, στην Κρυοπηγή Χαλκιδικής, στο Ζαγκλιβέρι Θεσσαλονίκης, στον Άγιο Γεώργιο Κιλκίς, στο Παρανέστι Δράμας.
Η προϊστορική ζωή της Μακεδονίας έχει περάσει από τα χέρια της. «Η παλαιοντολογία αποδεικνύει αυτά που λέμε. Τα απολιθώματα είναι μάρτυρες αυτών που περιγράφουμε», σημειώνει. Αναφέρεται στη γη και το μεγαλείο της.
«Όταν έμπαινε σε μεγάλες δίνες εξαφανίζονταν», λέει για τα προϊστορικά ζώα. Η Μαρίνα είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια και εξηγεί πως συνεχίζει την ανασκαφή στο σημείο όπου βρέθηκε το τμήμα του χαυλιόδοντα, μήπως βρεθεί κάτι επιπλέον.
Γνωρίζει πότε πρέπει να σταματήσει, ανάλογα με το είδος του εδάφους. Λίγα μέτρα πιο πέρα την πλαγιά του λόφου μελετά ο αναπληρωτής καθηγητής Παλαιοντολογίας Δημήτρης Κωστόπουλος. Κάνει τη στρωματογραφία για τον προσδιορισμό του χρόνου ζωής του συγκεκριμένου Μαστόδοντα. «Βλέπουμε τις αλλαγές, κάνουμε τον προσδιορισμό και τη χρονολόγηση», τονίζει.
Την ίδια ώρα, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές εξακολουθούν να ακουμπούν τα απολιθώματα εκατομμυρίων χρόνων. Δεν δείχνουν ότι εντυπωσιάζονται πλέον.
«Για έναν τρίτο που το βλέπει μπορεί να είναι συναρπαστικό. Είναι πιο έντονο όταν ψάχνεις να το βρεις», απαντά η Χριστίνα όταν τη ρωτάμε για την πρόκληση να περιεργάζεται ευρήματα εκατομμυρίων ετών.
Η Βίκυ είναι Βιολόγος και κάνει μεταπτυχιακό στην παλαιοντολογία, ενώ οι περισσότεροι είναι Γεωλόγοι. «Είναι ωραία διαδικασία να το χειρίζεσαι. Το να σχηματίζεις μια εικόνα», μεταφέρει την εντύπωσή της. «Έχουμε συνηθίσει σε άλλη κλίμακα χρόνου», συμπληρώνει ο Μανώλης.
Η Ευαγγελία Τσουκαλά πάντα μιλάει για τις τοπικές κοινωνίες. Δείχνει να είναι το όραμά της. «Εκεί εστιάζεται και η προσπάθειά μας. Να βοηθήσουμε και τις τοπικές κοινωνίες». Περιγράφει τη βοήθεια που πρόσφεραν οι κάτοικοι στη Θερμοπηγή, το ενδιαφέρον στη Νεοκαισάρεια, αλλά και στιγμές περίεργες από περιοχές όπου ανακαλύφτηκαν απολιθώματα.
«Κάποιοι μας έλεγαν να μην ενδιαφερθούμε. Ότι ήταν ελέφαντες που πέθαναν σε τσίρκο που είχε επισκεφτεί την περιοχή και τους παράχωσαν εκεί», λέει γελώντας.
Πλέον οι ανακαλύψεις και η προϊστορική Μακεδονία γίνεται διάσημη. Το μουσείο της Μηλιάς Γρεβενών και η αξιοποίηση των ευρημάτων στη δυτική Μακεδονία, από την Πτολεμαΐδα, τον Περδίκκα, το Νόστιμο, τη Μηλιά, το Τσοτύλι μέχρι και τη Σιάτιστα.
Είναι το εκθετήριο παλαιοντολογίας με τα ευρήματα από το σπήλαιο του Αγίου Γεωργίου Κιλκίς, το μουσείο φυσικής Ιστορίας στο Καλαμωτό Θεσσαλονίκης και πλέον το εκθετήριο στο παλιό δημοτικό σχολείο της Θερμοπηγής με το σπάνιο εύρημα του ακέραιου κρανίου του Αγκυλοθήριου.
Στη Νεοκαισάρεια όλοι ετοιμάζονται για την εκδήλωση που αφορά την παλαιοντολογία στην Πιερία. Το μουσείο είναι προσεγμένο και τα ευρήματα εντυπωσιακά. Ο Γιάννης Πουλατσίδης και ο Σάββας Τσεντίδης είναι στο εργαστήριο όπου τα εκθέματα συντηρούνται και μας ξεναγούν με χαρά.
Είναι μέλη του Ομίλου Φίλων για τη Φύση και τον Άνθρωπο που χάρη στις ανακαλύψεις δημιούργησαν το μουσείο. «Με κανέναν κρατικό πόρο», διευκρινίζουν.
Το ίδιο παράπονο μεταφέρει και η ίδια η Ευαγγελία Τσουκαλά. «Το κράτος δεν ενδιαφέρεται», λέει. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Θερμοπηγή οι ανασκαφές έχουν σταματήσει από το 2015, λόγω έλλειψης επιχορηγήσεων.
Η κουβέντα επανέρχεται στο βάθος του χρόνου. Στην εποχή στην οποία έζησαν αυτά τα ζώα. Μόνο το άκουσμα των επτά εκατομμυρίων χρόνων, όσο προσδιορίζεται η ζωή του Μαστόδοντα που είδαμε ότι ανακαλύφτηκε στη Νεοκαισάρεια, συναρπάζει.
Ο Μεγάκαιρος, η Αρκούδα του σπηλαίου, η γιγάντια Ύαινα, το Μαμούθ του νότου, ο Μαστόδοντας, οι Καμηλοπαρδάλεις, το Αγκυλοθήριο, το Δεινοθήριο των 18 εκατομμυρίων ετών. «Αποδεικνύεται ότι η γη είναι ένας ζωντανός πλανήτης» εξηγεί όταν της μεταφέρω πόσο εντυπωσιασμένος είμαι από την έκταση του χρόνου και από την εικόνα που μπορεί να σχηματιστεί για τις περιοχές όπου ανακαλύπτονται απολιθώματα.
Όπως και πώς χάθηκαν αυτά τα ζώα. Και τοποθετείται: «Η γη συνέχεια αλλάζει και πρέπει να εξερευνούμε το παρελθόν, να εκτιμούμε έτσι το παρόν και να προβλέψουμε το μέλλον».
Κάνε subscribe στο YouTube – VICE Greece.
Περισσότερα από το VICE
—
Με Εκτίμηση
Το Δ.Σ.
Όμιλος Φίλων της Φύσης & του Ανθρώπου
«Μαστόδοντας – Νεοκαισάρεια»
